GÜNCEL GELİŞMELER IŞIĞINDA TÜRKİYE DOĞAL GAZ PİYASASI

TARİFE UYGULAMALARI VE YATIRIM ORTAMININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Yazarlar :

Elif Burcu GÜNAYDIN, Okan YARDIMCI

Yayım Yeri :

Günaydın E.B., Yardımcı, O., Güncel Gelişmeler Işığında Türkiye Doğal Gaz Piyasası Tarife Uygulamaları ve Yatırım Ortamının Değerlendirilmesi, 17. Uluslararası Enerji ve Çevre Fuarı ve Konferansı (ICCI) Bildiriler Kitabı, Sayfa : 235-241, Haziran 2011.

Günaydın E.B., Yardımcı, O., Güncel Gelişmeler Işığında Türkiye Doğal Gaz Piyasası Tarife Uygulamaları ve Yatırım Ortamının Değerlendirilmesi-1, Doğal Gaz Dergisi, ISSN 1305-2055, Sayı : 164, Sayfa : 74-77, Temmuz-Ağustos 2011.

Günaydın E.B., Yardımcı, O., Güncel Gelişmeler Işığında Türkiye Doğal Gaz Piyasası Tarife Uygulamaları ve Yatırım Ortamının Değerlendirilmesi-2, Doğal Gaz Dergisi, ISSN 1305-2055, Sayı : 165, Sayfa : 74-77, Eylül-Ekim 2011.

 ÖZET

Türkiye Doğal Gaz Piyasası mevzuatı, doğal tekel niteliğindeki faaliyetlerin tarife düzenlemesinin Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından belirlenmesini, doğal tekel niteliğinde olmayan diğer faaliyetlerde rekabet ortamının sağlanması durumunda ise fiyatların rekabet koşulları altında serbest piyasada oluşmasını tasarlamıştır. 2008 yılından itibaren tarife uygulamalarında önemli değişiklikler yaşanmaktadır. Bunlar kısaca, toptan satış tarifelerinin serbest bırakılmasının ardından yaşanan gelişmeler, iletim ve sevkiyat kontrol tarifelerinin uzun dönemli belirlenmesi, Doğal Gaz Piyasası Tarifeler Yönetmeliğinde yapılan değişiklikler ile getirilen Sistem Kullanım Bedeli kavramı, doğal gaz dağıtım şirketlerinin uygulayacakları Sistem Kullanım Bedelinin belirlenmesine yönelik metodoloji çalışmaları, depolama tarifelerinin Kullanım Usul ve Esasları çerçevesinde uygulanması olarak sıralanabilir. Yapılan analizler, tarifeler yoluyla, Türkiye doğal gaz piyasasında güvenli ve elverişli bir yatırım ortamı oluşturulduğunu göstermektedir.

SUMMARY

Natural Gas Market Law and the legislation relevant to natural gas market foresees that according to their natural monopolistic features the tariffs applied by distribution and transmission companies and the tariffs applied to non-eligible customers are to be determined by the regulatory authority. In this concept, connection fees applicable to non-eligible customers, transmission tariffs and retail tariffs are to be determined by the regulatory authority. In the contrary the tariffs to be applied by the other market players and the tariffs applicable to eligible customers are supposed to be determined freely in agreement between the parties or to be formed in the market. Because of the special conditions in the wholesale market EMRA (Board) has determined the wholesale tariffs and prices until other gas importers have emerged in 2008. Similarly, since there are a few storage facilities and storage capacity is insufficient, the Board still determines the storage tariffs. After the year 2008 there have been a lot of developments about tariff implementations. These can be summarized as; the development relevant to the decontrolling of wholesale prices, introducing long term tariffs in the transmission segment, the amendments in the Natural Gas Market Tariff Regulation concerning a new concept named System User Fee, changes in the storage tariff regulations after the guidelines about the terms of usage have become effective and the introduction of a draft legislation concerning the methodology used in the designation of the System User Fees. The analysis displayed in the last part of the paper points out that by the means of tariff regulations a reliable and convenient investment environment has been created. Also the upcoming developments are planned to create a more prosperous investment environment and more transparent market than today.

GÜNCEL GELİŞMELER IŞIĞINDA TÜRKİYE DOĞAL GAZ PİYASASI

TARİFE UYGULAMALARI VE YATIRIM ORTAMININ DEĞERLENDİRİLMESİ

GİRİŞ

1980’li yıllarda dünyada başlayan serbestleşme ve özelleştirme eğilimi enerji sektörünü de etkisi altına almış ve aynı yıllarda İngiltere’de, 1990’larda ise Avrupa Birliği’nin genelinde enerji sektöründe faaliyet gösteren kamu şirketlerinin piyasadaki hâkimiyetlerinin kırılması ve piyasada rekabetin oluşması için çalışmalar başlatılmıştır. Aynı şekilde Türkiye de bu eğilimin dışında kalmayarak, ilk kez 2001-2005 yılı Sekizinci Kalkınma Planı’nda enerji sektörü ile ilgili ciddi değişiklikler öngörmüş ve 2001 yılından itibaren yürürlüğe konulan kanunlarla söz konusu değişiklikleri hayata geçirmeye başlamıştır. 2001 yılında kabul edilen Doğal Gaz Piyasası Kanunu (Kanun) da bu değişikliklerin doğal gaz sektörü ile ilgili ayağını oluşturmaktadır. Kanun ile yurt içinde gerçekleştirilen doğal gaz piyasası faaliyetlerinin tümüne ilişkin detaylı düzenlemeler getirilmiştir. Söz konusu düzenlemeler arasında en önemlilerinden birisi de, doğal gaz piyasasında taraflar arasında uygulanması öngörülen tarifelere ilişkin hükümlerdir.

Hizmetlerin dikey bütünleşmiş kamu şirketleri eliyle yürütüldüğü yıllarda, tarifelerin tarafları devlet ile tüketiciyken, yukarıda özetlenen yeni yapıda hizmetlerin ayrıştırılması ve özel sektörün piyasada faaliyet göstermeye başlamasıyla birlikte, tarifelerin tarafları, kamu/özel şirket ile tüketici ya da kamu şirketi ile özel şirket olabilmektedir. Şüphesiz bu durum tarife düzenlemelerinin önemini arttırmıştır. Düzenleyici otoritenin en büyük yardımcısı “rekabet” ortamı olup, rekabetin tesis edilebildiği alanlarda tarifelerin serbest bırakılması, rekabetin oluşamadığı alanlarda rekabet tesis edilene kadar düzenleme yapılması, doğal tekel niteliği taşıyan alanlarda ise tarifelerin düzenlenmesi esastır. Düzenleyici otoritenin, tarife düzenlemelerindeki yardımcısı ise özellikle son yıllarda büyük gelişim içinde olan "finans bilimi"dir. 

Şekil 1 : Düzenleyici otorite – finans bilimi

Yazarın Notu : Tarife düzenlemelerinde,

düzenleyici otoritenin bağımsızlığı ve

hesaplamalardaki hassasiyet büyük öneme sahiptir.

EPDK’nın ABD’deki muadili olan FERC’ün girişinde,

sizi Themis heykeli karşılar.  
 

Bu bildiride öncelikle, Kanunda düzenlenen tarife türleri ve güncel uygulamalarına ilişkin bilgiler ile önümüzdeki dönem uygulamalarına yönelik tahminlere yer verilecek, ardından tarife uygulamaları finans bilimi çerçevesinde analiz edilerek Türkiye doğal gaz piyasasında yatırım ortamı değerlendirilecektir.